ОМЎЗИШИ ТАЃЙИРОТИ НИШОНДИЊАНДАЊОИ АСОСИИ СИСТЕМАИ НАФАСКАШЇ ДАР ДОНИШЉЎЁН

ОМЎЗИШИ ТАЃЙИРОТИ НИШОНДИЊАНДАЊОИ АСОСИИ СИСТЕМАИ НАФАСКАШЇ ДАР
ДОНИШЉЎЁН

Устоев Б.Р., Билолов Њ.С.

Донишгоњи миллии Тољикистон

Муњимияти мавзўъ: Чи тавре маълум аст бо таѓйир ёфтани фаъолияти њаётии љомеа коњишёбии саломатии
организми љавон, махсусан донишљўён мушоњида мешавад. Таѓйироти барномањои таълимии донишљўён дар
муассисањои олии таълимї, халалдоршавии ваќти корї, истироњат ва бисёр омилњои дигар зарурати равандњо
барои мутобиќшавии организм ба шаклњои анъанавї ва кредитии таълим ва њифзи саломатии донишљўён
мебошад. [Бурханов А.И.1997; Устоев М.Б. 2018, Устоев Б.Р. 2019]. Барои ошкор кардани ќобилияти
функсионалии организми донишљўён яке аз нишондињандањои асосї фаъолияти системаи нафаскашї ба њисоб
меравад, ки сарчашмаи иљрои фаъолиятњои гуногуни равонї барои тавсифи даќиќи шиддатнокии зењнї дар
донишљўён аст. [Халидова, М.Ш. 1998., Устоев М.Б., Устоев Б.Р. 2016., 2018]. Дар алоќа ба ин дар адабиёти
илмии ватанї кори илмї оид ба омўзиши маљмўи ќобилиятњои функсионалии организми донишљўён дар шаклњои
таълими кредитї ва анъанавї кам ба назар мерасад. Аз ин рў дар заминаи омўзиши шиддатнокии гуногуншакли
њам психоэмотсионалї ва њам ќобилияти мутобиќшавии донишљўёни курсњои гуногун кори илмии мазкур рўйи
кор омад.

Маќсади тањќиќот. Омўзиши таѓйироти нишондињандањои асосии системаи нафаскашї дар донишљўёни
шакли анъанавї ва кредитии тањсил дар курсњои 1-ум ва 4-ум ба роњ монда мешавад.

Маводњо ва усулњои тахќиќ. Озмоишњо дар кафедраи физиологияи одам ва њайвонот ба номи академик
Сафаров Њ.М. Донишгоњи миллии Тољикистон гузаронида шуд. Дар тањќиќот 25 - нафар донишљўён ба таври
ихтиёрии аз факултети биология интихоб карда шуда бо шакли тањсили кредитї ва 25 - нафар донишљўи
факултети тиббї бо шакли тањсили анъанавї дар давоми солњои 2018 – 2021 иштирок карданд, ки ба курсњо,
гурўњњо аз як то чор таќсим шуда буданд. Синну соли миёнаи донишљўён 18,6±1,5- ро ташкил мекунад.

Барои назорати фаъолияти динамикаи нафаскашї спирометрии универсалии SP– 10 истифода гардид, ки онро
худи ташхисшаванда мустаќилона бо навъњои гуногуни нафаскашии чуќур ба мисли нафаскашии чуќур ба дарун
сипас бо тамоми ќувва ба берун метавонад, ташхис кунад. Инчунин дар таљриба озмоиши Штангел барои
таъмини организм бо оксиген, њангоми нафасгирии чуќур ва озмоиши Генчї бошад барои таъмини организим бо
оксиген, њангоми нафасбарории чуќур истифода гардид.

Ќоидањои умумии ќабулшудаи омории коркарди маълумотњои ба дастомада бо ёрии барномаи Microsoft offise
Excel 2010 фароњам гардид.

Натиљаи тањќиќот. Натиљањои озмоишњо нишон медињад, ки њаракати нафаскашї дар рафти озмоиш нишон
дод, ки дар донишљўёни курси аввали шакли таълими кредитї бузургии ЃЊШ (ѓунљоиши њаётии шуш) –и
озмоишшавандагон ба меъёр мувофиќ аст ва 3,9±0,8 л – ро ташкил медињад. Дар донишљўёни курси 1-уми шакли
таълими анъанавї 3,2±0,8 л-ро ташкил медињад (љадвали 1).

Љадвали 1.

Нишондињандањои асосии системаи нафаскашї дар донишљўёни курсњои гуногун ва шаклњои
таълим (М±m) n=25

                                   1-курс                            4-курс
Нишондињанда
                                   анъанавї          кредитї         анъанавї          кредитї

ЃЊШ                                3,2±0,1           3,9±0,8         3,2±1,0           4,5±1,0

ЃЊШ/ЃЊЗШ•100,%                     86,5±3,1          89,1±2,5        106±3,5           103±1,2

О. Штанге                          62,4±1,3          65,3±3,0        79,1±3,6          92,1±6,0

О. Генчи                           32,5±2,1          36,6±2,0        34,5±2,3          36,2±2,7

Натиљаи таљрибањо нишон медињанд, ки дар донишљўёни курси аввал (аз 100% кам) якчанд мањдудиятњои
имконоти респираторї ошкор карда шуд. Ба ѓайр аз ин дар озмоиш санљиши Штанге ва Генчи дар донишљўёни
курси аввал ва чорум истифода гардид. Натиљаи озмоишњо нишон доданд, ки дар донишљўёни курси 1-уми
шакли таълими кредитї дар заминаи хуби метаболї санљиши Штанге 65,3±3 ва Генчи 36,6±2,1 с – ро ташкил
медињад. Њангоми тањлили муќоисавї нишондињандањои системаи нафаскашї дар донишљўёни курси 1-уми
шакли таълими кредитї бо шакли анъанавї як ќатор хусусиятњо ошкор гардиданд. Дар донишљўёни шакли

таълими анъанавї санљиши Штанге на он ќадар паст аст. Мазмуни миёнаи ЃЊШ 4,5±1,0 л. – ро ташкил медињад,
ки ба меъёр мувофиќ аст. Натиљаи озмоишњо дар байни донишљўёни шакли таълими анъанавї ва кредитї аз рўйи
санљиши Штанге ва Генчи фарќиятеро ошкор накарданд.

Аз рўйи натиљаи озмоишњо чунин нишондињандањои функсияи нафаскашї дар донишљўёни курси 1-уми шакли
таълими анъанавї ошкор намуданд: ѓунљоиши њаётии шуш (ЃЊШ) ба њисоби миёна 3,2±0,3 л ташкил медињад;
санљиши Штанге аз меъёр кам аст ва ба њисоби миёна 47,1±3,0 с ташкил медињад; санљиши Генчи дар муќоиса
аз меъёр зиёд 33,0±1,8 Дар ин ваќт дар донишљўёни курси 1–уми шакли таълими кредитї ин нишондињандањо
дар дараљаи муайян фарќ мекунанд, барои мисол ЃЊШ ба њисоби миёна 2.6±0,5 л; санљиши Штанге 46,2±2,0:
санљиши Генчи 28,6±1,6с; њар он чи ба таносуби ЃЊШ/ЃЊЗШ * 100% аст, барои ин фарќияти муайян ба
мушоњида мерасад. Барои мисол дар донишљўёни шакли кредитї таълим ин бузургї 121±2,6%, дар донишљўёни
шакли анъанавии таълим ин нишондињанда 132,0±4,0% (р< 0,05) –ро ташкил медињанд. Нишон​ди​њан​дањои
асосии нафаскашї дар донишљўёни курси 4-ум якчанд хусусиятњоро ошкор кард Таносуби ЃЊШ/ Ғунҷоиши
зурурии шуш (ҒЗШ/ЃЊЗШ * 100) дорои меъёри зиёд буда, ба њисоби миёна 132,2±4,5% ташкил медињад,
санљиши Штанге ва Генчи на он ќадар таѓйир меёбад. Дар донишљўёни шакли таълими анъанавї њисоби миёнаи
ЃЊШ 3,5±0,2 л – ро ташкил медињад. Нишондињандањои тањ​ќи​ќотии боќимонда мисли ЃЊШ/ЃЊЗШ * 100,
санљиши Штанге, ва Генчи баъзан ба меъёр мувофиќанд, баъзан аз он зиёд мешаванд (љадвали 2).

Љадвали 2.

Нишон​ди​њан​дањои асосии системаи нафаскашї дар

донишљўёни шаклњои гуногуни таълим (М±m)

                                   1 - курс                          4 - курс

Нишондињанда
                                   кредитї         анъанавї          кредитї          анъанавї

                                   n=25            n=25              n=25             n=25

ЃЊШ

аз меъёр баланд                    (0)0,0          (2)8              (10)40           (8)32

меъёр                              (20)80          (13)52            (12)48           (12)48

аз меъёр паст                      (5)20           (10)40            (3)12            (5)20

ЃЊШ/ЃЊЗШ•100%

аз меъёр баланд                    (0)0,0          (0)0,0            (3)12            (6)24

меъёр                              (15)60          (8)32             (13)52           (12)48

аз меъёр паст                      (10)40          (17)68            (9)36            (7)28

О. Штанге

аз меъёр баланд                    (10)40          (10)40            (17)68           (11)44

меъёр                              (12)48          (7)28             (8)32            (6)24

аз меъёр паст                      (3)12           (8)32             (0)0,0           (8)32

О. Генчи

аз меъёр баланд                    (15)60          (11)44            (13)52           (10)40

меъёр                              (6)24           (7)28             (9)36            (9)36

аз меъёр паст                      (4)16           (6)24             (3)12            (6)24

Таљриба нишон дод, ки дар 8% донишљўёни курси 1- уми шакли анъанавии таълим ЃЊШ аз меъёр зиёд аст.
Чунин нишондињандањоро мумкин дар 72% курсњои аввали шакли кредитии таълим ва дар 50% донишљўёни
шакли анъанавии таълим (p

таълими анъанавї (р

функциональных способностей организма студентов при кредитных и традиционных формах обучения и
проявления разных форм напряженности, как психоэмоциональной, так и адаптивной способности студентов
различных курсов, проводилась данная научная работа.

Ключевые слова: адаптация, дыхания, кровообращение, студенты, обучение, кредитный, традиционный.

Сведения об авторе:

Устоев Бехзод Рахимджонович - кандидат биологических наук, старший преподаватель кафедры физиологии
человека и животных Таджикского национального университета. Телефон: 92-747-69-70 ustoev2016@mail.ru

Билолов Хоким - магистр кафедры физиологии человека и животных Таджикского национального
университета.

STUDYING CHANGES IN THE MAIN INDICATIONS OF THE STATE OF THE RESPIRATORY SYSTEM IN
STUDENTS

Ustoev B.R., Bilolov H.S.

Annotation. As you know, in connection with changes in the life of society, there are deviations in the health of a young
organism, especially students. Changes in the curriculum of students in higher educational institutions, violation of the
work and rest regime, and much more necessitate processes for adapting the body to various forms of education, as
well as maintaining the health of students.

To identify the functional ability of the body of students, one of the main indicators is the activity of breathing, which is
the source of the implementation of various mental activities for a more accurate description of the mental stress of
students.

Due to the fact that in the domestic literature there are no works on a comprehensive study of the functional abilities of
the body of students in credit and traditional forms of education and the manifestation of various forms of tension, both
psycho-emotional and adaptive abilities of students of various courses, this scientific work was carried out.

Key words: adaptation, respiration, blood circulation, students, training, credit, traditional.

Information about the author:

Ustoev Behzod Rahimjonovich - candidate of biological Sciences, Senior Lecturer at the, Department of human and
animal physiology of the Tajik National University. Phone: 92-747-69-70 ustoev2016@mail.ru

Bilolov H.S.-magistrate, Department of human and animal physiology of the Tajik National University.